هگمتانه یا اکباتان که در دل همدان امروزی جای گرفته، یکی از نخستین پایتخت‌های شاهنشاهی ایران به‌شمار می‌آید و نقشی کلیدی در شکل‌گیری هویت فرهنگی و سیاسی این سرزمین دارد. آثار به‌جا مانده از دوران مادها، هخامنشیان و پس از آن، گواهی بر اهمیت تاریخی هگمتانه در هزاران سال است.

در این مقاله از مجله گردشگری نوین تراول، قرار است سفری داشته باشیم به دلِ این شهر افسانه‌ای؛ پس اگر علاقه‌مند به تاریخ، سفر یا شناخت ریشه‌های تمدن ایرانی هستید، با ما همراه باشید تا مروری بر سرگذشت پایتخت مادها داشته باشیم.

هگمتانه کجاست؟

هگمتانه، شهری باستانی و تاریخی است که در قلب استان همدان قرار دارد و پیشینه‌اش به بیش از دو هزار و هفتصد سال پیش بازمی‌گردد. این شهر از نخستین پایتخت‌های حکومت مادها به‌شمار می‌رود و امروزه، بقایای آن در قالب تپه‌ای باستانی در بافت مرکزی شهر همدان قرار گرفته است؛ جایی که به‌نام تپه هگمتانه شناخته می‌شود.

این محوطه تاریخی، با بافتی متمایز از دیگر نقاط باستانی ایران، به‌خاطر معماری خشتی منظم و کشفیات ارزنده‌اش، یکی از مهم‌ترین سایت‌های باستان‌شناسی کشور به‌شمار می‌رود.

لوکیشن تپه هگمتانه همدان در گوگل مپ

بلیط هواپیما تهران همدان بلیط هواپیما همدان تهران

تاریخچه هگمتانه و علت نام‌گذاری آن

در واقع این منطقه به‌عنوان پایتخت نخستین امپراتوری فلات ایران، یعنی دولت ماد، شناخته می‌شود. بر اساس نوشته‌های هرودوت، تاریخ‌نگار یونانی، هگمتانه که در متون یونانی به‌صورت Ecbatana آمده؛ در قرن هشتم پیش از میلاد به‌دستور دیاکو، نخستین پادشاه ماد، ساخته شد. این شهر به‌عنوان مرکز فرمانروایی مادها و سپس به‌عنوان اقامتگاه تابستانی پادشاهان هخامنشی، انتخاب شد.

نام هگمتانه، برگرفته از واژه‌ اوستایی Hangmatana به‌معنای جایی برای گردآمدن یا محل تجمع است. انتخاب چنین نامی با توجه به موقعیت استراتژیک و مرکزی شهر که محل گردهمایی اقوام و قبایل مختلف ماد بود، قابل توجیه است. در گذر زمان، این واژه در زبان‌های مختلف به شکل‌های گوناگونی درآمد؛ مانند Agbatana در متون رومی یا واژه اکباتان که مربوط به دوره کهن اسلامی در زبان فارسی می‌شود.

البته اهمیت این شهر تنها به تاریخ سیاسی آن محدود نشده است، بلکه ساختار شهری منظم، دیوارهای بلند و چندلایه‌ دفاعی و معماری پیشرفته آن در زمان خود، نشان از تمدنی توسعه‌یافته و منسجم دارند. تمام این ویژگی‌ها باعث شده‌اند که هگمتانه، در میان جاهای دیدنی ایران جایگاه مهمی داشته باشد و برای هر کسی که به دنبال ریشه‌های تمدن و فرهنگ ایرانی می‌گردد؛ به مقصدی ارزشمند و الهام‌بخش تبدیل شود. در جدول زیر خلاصه تاریخچه این شهر آورده شده است:

معماری بخش های مختلف هگمتانه

هگمتانه از نظر معماری یکی از نمونه‌های بی‌نظیر شهرسازی در دوران باستان به شمار می‌رود. ویژگی‌های شاخص معماری این شهر کهن عبارت‌اند از:

• دیوارهای مستحکم دفاعی: در منابع تاریخی مانند روایت هرودوت، هگمتانه به داشتن ۷ قلعه (حصار) تو در تو مشهور است. در کتاب تواریخ نوشته شده که دیاکو (نخستین پادشاه ماد) در هگمتانه قصری بزرگ ساخت و اطراف آن را با هفت دیوار متحدالمرکز محصور کرد. هر دیوار داخل دیوار دیگر قرار داشت و رنگ آن‌ها متفاوت بود. این دیوارها به شکل نمادین نشان‌دهنده قدرت و ساختار اجتماعی-نظامی حکومت بودند.
• سازه‌های خشتی و سنگی: استفاده از مصالح بومی و طراحی مقاوم، این سازه‌ها را تا حد زیادی در برابر زلزله مقاوم کرده بود.
• کوچه‌ها و خیابان‌های شطرنجی: این ویژگی باعث می‌شد هوا راحت‌تر جریان پیدا کند، نور خورشید به داخل خانه‌ها برسد و رفت‌وآمد در شهر آسان‌تر شود. این سبکِ معماری، یکی از اولین نمونه‌های شهرسازی حساب‌شده در ایران به شمار می‌رود.
• معابد و فضاهای مذهبی: طراحی ساده و کاربردی برای اجرای آیین‌ها، نورگیری طبیعی و جایگاه مرکزی، نشان‌دهنده اهمیت معابد و اماکن مذهبی در ساختار حکومتی آن دوران است.
• سیستم زهکشی و آبرسانی: شامل کانال‌های زیرزمینی و حوضچه‌های متعدد برای جمع‌آوری و توزیع آب می‌شود. مهندسی دقیق و سازگار با اقلیم خشک، از ویژگی‌های اصلی آن است.
• کاخ‌ها با ستون‌های سنگی: تمام بناهای حکومتی با ستون‌های بزرگ، نقوش هندسی و کف‌سازی مقاوم ساخته شده‌اند که نشان از قدرت معماری در آن زمان است.
• کارگاه‌ها و انبارهای زیرزمینی: این بناها در زیر زمین ساخته می‌شدند و با حفظ دما و امنیت، از فاسد شدن کالاها جلوگیری می‌کردند.

جاذبه‌های دیدنی هگمتانه

اگر به تاریخ و باستان‌شناسی علاقه دارید، بازدید از محوطه تاریخی هگمتانه در همدان را از دست ندهید. در اطراف این محوطه، چند جاذبه دیدنی و ارزشمند قرار دارد:

1. تپه باستانی هگمتانه: اینجا محل کشف بقایای شهر قدیمی مادها و هخامنشی‌ها است. در تپه، نشانه‌هایی از کاخ‌های قدیمی، خیابان‌هایی با طرح منظم و معماری خشتی دیده می‌شود. قدم‌زدن در اینجا مثل سفر به هزاران سال پیش است.
2. موزه هگمتانه: در دل این محوطه باستانی قرار دارد و می‌توانید اشیای به‌دست‌آمده از حفاری‌ها را ببینید؛ مثل ظروف سفالی، سکه‌های قدیمی، ابزارهای فلزی و سنگ‌نوشته‌ها. بازدید از این موزه به درک بهتر تاریخ منطقه کمک می‌کند.
3. کلیسای گریگوری استپانوس (کلیسای ارامنه): نزدیک تپه هگمتانه، این کلیسای زیبا از دوران قاجار باقی مانده و یادگار جامعه ارمنی همدان است.
4. دیوارهای خشتی، برج‌ و باروهای باستانی: در بخشی از تپه، می‌توانید بقایای دیوارهای دفاعی شهر باستانی را ببینید. این دیوارها زمانی از شهر در برابر حملات محافظت می‌کرده‌اند و هنوز هم شکوه گذشته را یادآوری می‌کنند.
5. کوچه‌های تاریخی اطراف تپه هگمتانه: در اطراف محوطه، کوچه‌ها و خانه‌هایی قدیمی وجود دارند که بخشی از بافت تاریخی شهر همدان را تشکیل می‌‌دهند. قدم‌زدن در این کوچه‌ها، شما را با زندگی گذشته مردم این منطقه آشنا می‌کند.

آثار باستانی هگمتانه

باستان‌شناسان طی دهه‌ها کاوش در تپه‌ باستانی هگمتانه و مناطق اطراف، موفق به کشف آثار ارزشمندی شده‌اند که نه‌تنها جنبه هنری و فرهنگی بالایی دارند، بلکه اطلاعات مهمی از ساختار سیاسی، دینی و اجتماعی تمدن‌های کهن ایران در اختیار ما می‌گذارند.

این آثار شامل ظروف فلزی گران‌بها، الواح زرین با کتیبه‌های خط میخی، پایه‌ستون‌های عظیم کاخ‌ها و اشیای دیگری می‌شوند که به دوره‌های ماد، هخامنشی و پس از آن تعلق دارند. در ادامه، مهم‌ترین آثار کشف‌شده از دل خاک هگمتانه را با جزئیات بررسی خواهیم کرد.

• جام طلایی (تکوک زرین هخامنشی): جام طلایی هگمتانه که به آن «تکوک زرین» یا ریتون سرشیر هم گفته می‌شود، یکی از مهم‌ترین آثار باستانی هخامنشی است. این جام با شکل سر شیری بالدار و دهن باز ساخته شده و تماما از متریال طلا است. وزن آن حدود ۱۹۳۰ گرم و ابعادش به ۳۰ در ۱۹ سانتی‌متر می‌رسد. بال‌های شیر از دو ورق طلا ساخته شده که به هم لحیم شده‌اند و سطح جام با نقش‌های گل لوتوس، پیچک و نخل تزیین شده است.
• کاسه سیمین: این کاسه که همراه با جام طلایی کشف شد، ظرفی از جنس نقره است و احتمالا در کنار جام طلایی در مناسبت‌های تشریفاتی به کار می‌رفته است. این ظرف به دلیل ساختار و جنسش نشان‌دهنده هنر فلزکاری پیشرفته دوره هخامنشی بوده و نقش مهمی در شناخت فرهنگ و سبک زندگی مردم آن دوران دارد.
• لوح زرین ارشام: صفحه‌ای کوچک از جنس طلا که به خط میخی هخامنشی نوشته شده و متعلق به دوره هخامنشیان است. این لوح ابعادی حدود ۸ در ۱۳ سانتی‌متر دارد و به عنوان سند یا فرمانی اداری یا مذهبی شناخته می‌شود. به دلیل ارزش بالایی که دارد، هم‌اکنون در مجموعه شخصی مارسل ویدال در آمریکا نگهداری می‌شود و نمونه‌ای مهم از متون مکتوب دوره هخامنشی است که اطلاعاتی از تاریخ، فرهنگ و سیاست آن دوران در اختیار ما قرار می‌دهد.
• لوح زرین داریوش دوم: روی آن ۲۳ تا ۲۹ سطر متن به خط میخی نوشته شده است. این لوح‌ها که از زرناب (آلیاژ طلا و نقره) ساخته شده‌اند، سندی مهم از دوران سلطنت داریوش دوم هستند و به صورت رسمی به عنوان یادگار یا حکم در کاخ‌ها به کار می‌رفتند.
• جام نقره اردشیر یکم: قطر دهانه آن حدود ۷.۲۶ سانتی‌متر است و در لبه داخلی این جام، سطری طولانی به خط میخی نوشته شده که به شرح مقام و نسب شاه اشاره دارد. این جام نشان‌دهنده مهارت فلزکاری و اهمیت تشریفات در دربار هخامنشی است. در حال حاضر این جام در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می‌شود و یکی از نمادهای درخشان هنر هخامنشی به شمار می‌رود.
• پایه ستون سنگی اردشیر دوم: از سنگی یک‌تکه ساخته شده، ابعادی حدود ۹۳ سانتی‌متر دارد و دارای شکل‌های هندسی ترکیبی از مربع و دایره است. در حاشیه آن کتیبه‌ای به خط میخی حک شده که نام و مقام اردشیر دوم و نقش او در ساخت کاخ آپادانا را بیان می‌کند.

اگر به آثار باستانی و تمدن باشکوه هخامنشی علاقه‌مند هستید و تمایل دارید بیشتر با جنبه‌های معماری، هنر و تاریخ این دوره آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنیم مقاله تخت جمشید شیراز را نیز مطالعه کنید.

بلیط هواپیما داخلی بلیط هواپیما خارجی

• بیشتر بخوانید: آرامگاه نادرشاه افشار

بهترین زمان بازدید از هگمتانه همدان

مناسب‌ترین زمان برای بازدید از تپه باستانی هگمتانه، فصل بهار و اوایل تابستان است؛ زمانی که آب‌وهوای همدان معتدل و طبیعت منطقه سرسبز و چشم‌نواز است. زیرا در پاییز و زمستان، سرمای شدید همدان ممکن است شرایط بازدید را دشوارتر کند؛ اما ناگفته نماند که در این فصل‌ها، فضای آنجا خلوت‌تر است و برخی گردشگران این مزیت را به هوای مطبوع بهار و تابستان ترجیح می‌دهند.

هزینه بازدید از تپه هگمتانه همدان

برای بازدید از تپه باستانی هگمتانه، تنها کافی است مبلغ کمی به‌عنوان ورودی پرداخت کنید. این هزینه صرف نگهداری، حفاظت و بهبود امکانات گردشگری این محوطه تاریخی می‌شود.

جاهای دیدنی اطراف هگمتانه

وقتی به تپه هگمتانه سفر می‌کنید، تجربه‌ شما تنها به بازدید از این مجموعه‌ی باستانی محدود نمی‌شود. همدان، شهری با تاریخ چند هزار ساله، در اطراف هگمتانه جاذبه‌های متعددی را در دل خود جای داده که هر کدام، جلوه‌ای متفاوت از فرهنگ، هنر و معماری ایرانی را به نمایش می‌گذارند. در ادامه با تعدادی از مهم‌ترین و دیدنی‌ترین مکان‌های نزدیک به هگمتانه آشنا خواهید شد:

• گنبد علویان (در فاصله ۸۰۰ متری): این شاهکار معماری اسلامی، متعلق به دوره‌ سلجوقی و قرن ششم هجری است. گنبد علویان در ابتدا به‌عنوان مسجد ساخته شده بود، اما در دوره‌های بعد به مقبره خاندان علویان تبدیل شد. تزئینات گچ‌بری ظریف، ورودی برج‌دار و شبستان باشکوه، از ویژگی‌های برجسته‌ی این بنا است.
• برج قربان (در فاصله حدود ۳.۹ کیلومتر): بنایی آجری با پلان دوازده‌ضلعی و گنبد مخروطی است که یادگاری از دوران سلجوقیان به شمار می‌رود. این برج که مدفن یکی از بزرگان همدان است، زمانی به‌عنوان پناهگاه در مقابل حمله افغان‌ها مورد استفاده قرار گرفت.
•  حمام تاریخی قلعه (موزه مردم‌شناسی) در فاصله حدود ۱.۹ کیلومتر: این حمام تاریخی، با معماری خاص اسلامی و مربوط به دوره قاجار، حالا به موزه مردم‌شناسی همدان تبدیل شده است. فضای سنتی آن به‌ویژه در سفره‌خانه‌ داخلی‌اش، تجربه‌ای متفاوت از سفر به هگمتانه همدان را برایتان رقم خواهد زد.
• آرامگاه باباطاهر (در فاصله حدود ۲.۲ کیلومتر): محل آرامش شاعر عارف و برجسته ایرانی، باباطاهر عریان که با گنبد فیروزه‌ای و سنگ‌نوشته‌هایی از اشعار زیبای او زینت یافته است. این آرامگاه چندین‌بار بازسازی شده و اکنون یکی از نمادهای فرهنگی همدان به شمار می‌رود.
• آرامگاه استر و مردخای (در فاصله حدود ۱.۹ کیلومتر): از مهم‌ترین زیارتگاه‌های یهودیان در ایران است که گفته می‌شود محل دفن ملکه استر و عموی او مردخای است. بنای این آرامگاه، با سبکی نزدیک به معماری اسلامی ساخته شده و قدمتی چند صد ساله دارد.
• مجسمه شیر سنگی (در فاصله حدود ۵.۱ کیلومتر): یادگاری از دوران اسکندر مقدونی که به‌منظور بزرگداشت یکی از سردارانش ساخته شده است. این مجسمه که زمانی جفت بوده، اکنون تنها با یک پیکره نیمه‌سالم باقی مانده و با همه‌ی آسیب‌هایش، هنوز هم شکوه خود را حفظ کرده است.

• آرامگاه بوعلی سینا (در فاصله حدود ۳.۱ کیلومتر): همان‌طور که آرامگاه نادر شاه افشار در مشهد یا مقبره حافظ و فردوسی در شیراز و توس؛ نمادی از شکوه فرهنگ و تاریخ ایران است، آرامگاه بوعلی سینا نیز بازتابی از جایگاه بلند علمی و فرهنگی این سرزمین به‌شمار می‌رود. همچنین تالارهای موزه‌ای، کتابخانه و معماری منحصربه‌فرد، این مجموعه را به یکی از پربازدیدترین جاذبه‌های شهر تبدیل کرده‌اند.

رستوران‌های اطراف هگمتانه همدان

اگر بعد از بازدید از تپه باستانی هگمتانه به‌دنبال یک غذای خوش‌طعم و محلی بگردید، رستوران‌های متنوعی در نزدیکی این مجموعه تاریخی وجود دارند. از غذاخوری‌های سنتی گرفته تا رستوران‌های مدرن، هرکدام با منوی متنوع و فضایی دل‌نشین، می‌توانند تجربه‌ای دلنشین از غذاهای خوشمزه همدان را برایتان رقم بزنند. برخی از رستوران‌های اطراف هگمتانه عبارت‌اند از:

• رستوران سفره سرای آریاییان: در فاصله ۲.۹ کیلومتر
• رستوران شاندیز: در فاصله ۳ کیلومتر
• رستوران داره: در فاصله ۱.۹ کیلومتر
• رستوران شاندیز حاجی: در فاصله ۲.۵ کیلومتر
• رستوران شمشیری: در فاصله ۳.۴ کیلومتر

هتل‌های اطراف تپه هگمتانه همدان

برای اقامت راحت و دسترسی آسان به جاذبه‌های تاریخی شهر هگمتانه، چند هتل خوب در نزدیکی آن قرار دارند که با امکانات مناسب و دسترسی سریع به مرکز شهر، گزینه‌های مناسبی برای مسافران به شمار می‌روند:

• هتل خاتم: ۱.۵ کیلومتر
• هتل سفیر: ۲ کیلومتر
• هتل باباطاهر: ۱.۴ کیلومتر
• هتل آرین: ۳.۸ کیلومتر
• هتل امیران: ۵.۴ کیلومتر

درخواست ویزا

سفری به قلب تاریخ ایران؛ هگمتانه همدان را از نزدیک ببینید

هگمتانه، پایتخت باستانی مادها و یکی از کهن‌ترین شهرهای جهان، گنجینه‌ای از تمدن، معماری و تاریخ ایران است. این شهر تاریخی در همدان، با محوطه باستانی، کتیبه‌ها و موزه‌ای غنی، مقصدی فوق‌العاده برای علاقه‌مندان به ایران‌شناسی و باستان‌گردی است.

اگر شما هم مشتاق بازدید از این شهر تاریخی هستید، نوین تراول همراه مطمئن شما در مسیر سفر است. از طریق بهترین سایت بلیط هواپیما، می‌توانید به‌راحتی برای همدان خرید بلیط هواپیما داخلی انجام دهید. همچنین اگر سفرتان از خارج از کشور آغاز می‌شود، امکان رزرو بلیط هواپیما خارجی نیز با پشتیبانی ۲۴ ساعته در نوین تراول فراهم است.

جمع‌بندی

هگمتانه یکی از ارزشمندترین گنجینه‌های تاریخی ایران است که با قدمتی چند هزار ساله، بخش مهمی از تمدن مادها و تاریخ باستانی کشور را تشکیل می‌دهد. این منطقه با تپه‌های باستانی، موزه‌ها، محوطه‌های کاوش‌شده و جاذبه‌های دیدنی اطرافش، نه‌تنها مقصدی مناسب برای علاقه‌مندان به تاریخ و باستان‌شناسی است، بلکه تجربه‌ای متفاوت از عمق فرهنگ و هویت همدان را برایتان رقم می‌زند. بازدید از هگمتانه (اولین پایتخت ایران)، شما را به سفری در دل تاریخ خواهد برد؛ سفری که تا مدت‌ها خاطره‌اش با شما می‌ماند.

سوالات متداول