چهارشنبه ‌سوری یکی از جشن‌های سنتی و محبوب ایرانی است که از غروب آخرین سه‌شنبه در ماه اسفند آغاز می‌شود و تا نیمه‌شب آخرین چهارشنبه سال ادامه می‌یابد. این مراسم را به‌ویژه با افروختن آتش و پریدن از روی آن می‌شناسند.

چهارشنبه‌سوری اولین جشن از مجموعه جشن‌ها و آیین‌های نوروزی است که در آن مردم به‌طور جمعی در فضای باز گرد هم می‌آیند و با روشن کردن آتش و انجام ‌دادن برخی رفتارهای نمادین، به استقبال سال نو می‌روند. در این مطلب با مجله گردشگری نوین تراول همراه باشید تا با آیین چهارشنبه سوری بیشتر آشنا شوید.

• بیشتر بخوانید: عید کجا بریم مسافرت؟

آشنایی با واژه چهارشنبه سوری

درباره واژهٔ «سوری» در ترکیب نام جشن «چهارشنبه ‌سوری» 2 دیدگاه وجود دارد:

• دیدگاه اول

برخی معتقدند «سور» به معنای جشن، شادمانی، خوشحالی و نشاط است. اما نظر صحیح‌تر و پذیرفته‌شده‌تر نشان می‌دهد «سوری» به معنای سرخ است؛ چرا که در این جشن، آتش سرخ افروخته می‌شود.

واژهٔ «سوری» از زبان پهلوی و از ریشهٔ «SŪR» به معنی سرخ گرفته شده است. همچنین، واژهٔ «سول» به معنای خورشید و «sul» هم از همین ریشه‌اند. در زبان فارسی، «گُلِ سوری» به معنای «سُهروَردی» (گل سرخ) است. «ورد» هم در معنای گل از تغییر آوایی برگرفته شده است و تمامی این واژه‌ها از ریشهٔ «سور» می‌آیند.

• دیدگاه دوم

نظر دوم دربارهٔ این واژه قابل‌قبول‌تر است؛ زیرا نام اولیه این جشن «جشن سوری» بوده و واژه «چهارشنبه» را بعدها به آن اضافه کردند.

• پیشنهاد خواندنی: ‌دلایل انتخاب تهران برای سفر نوروزی

رزرو بلیط هواپیما

واژه سور در چهارشنبه سوری با معنی سرخ

با وجود این، شواهد و قراین مختلف، مانند تلفظ «چارشمبه سُرخی» در اصفهان و استفاده از واژهٔ «سور» به‌جای «سرخ» در بسیاری از گویش‌های مختلف ایران، دیدگاه دوم را تقویت می‌کند.

همچنین، در برخی گویش‌ها مانند لری، پشتو، بختیاری و کردی، واژه‌های «سور» و «سُهر» که تلفظ مشابهی با «سرخ» دارند، به معنای «سرخ» به کار می‌روند. برای مثال، «گُل سوری» به معنی گل سرخ یا «سُهروَرد» به معنای گل سرخ است.

جشن هولی هند و چهارشنبه سوری

چهارشنبه‌سوری معادل جشن «هولی در هند» است. این جشن در برخی مناطق ایران با نام‌های محلی مختلفی شناخته می‌شود که در زیر چند نمونه از آن‌‎ها را خواهیم آورد:

• در نیشابور: چارشمبه سُری
• در اردبیل: گول چارشمبه
• در گیلان: گوله-گوله چارشمبه
• در کردستان: کوله چوارشمبه
• در قروه: چوارشمبه-کولی
• در اصفهان: چارشمبه-سُرخی

تاریخ چهارشنبه سوری

چهارشنبه سوری 1403 در روز سه‌شنبه برابر با 28 اسفند است. ابراهیم پورداوود، ایرانشناس معاصر، معتقد بود با توجه به جایگاه ویژه آتش در فرهنگ ایران باستان، احتمالاً جشن چهارشنبه ‌سوری از مراسم شش‌روزه پایان سال (گاهنبار هَمَسْپَتْمَدَم) آمده است.

این جشن‌ها پس از اصلاح تقویم در دوران اردشیر اول ساسانی برگزار می‌شدند. در این گاهنبار، طبق باورهای زرتشتی، فروهرها و ارواح درگذشتگان به زمین فرود می‌آیند. اما فعالیت‌هایی مانند پریدن از روی آتش که در آیین زرتشتی، توهین به آتش به شمار می‌روند، احتمالاً پس از ورود اسلام به ایران شکل گرفته‌اند.

• پیشنهاد خواندنی: بهترین شهرهای ایران برای سفر نوروزی

فلسفه و تاریخچه چهارشنبه سوری در ایران باستان

چهارشنبه‌سوری یکی از جشن‌های کهن ایرانی است که ریشه در باورهای باستانی دارد. این جشن که در آخرین سه‌شنبه شب سال برگزار می‌شود، نماد پالایش، گذر از تاریکی به روشنایی، و استقبال از سال نو است. فلسفه این آیین را می‌توان در چند محور اصلی بررسی کرد:

۱. پاکسازی و تطهیر

در ایران باستان، آتش به عنوان یک عنصر مقدس و پاک‌کننده شناخته می‌شد. زرتشتیان آتش را مظهر روشنی، حقیقت و اهورامزدا می‌دانستند. مراسم پریدن از روی آتش در چهارشنبه‌سوری نمادی از سوزاندن ناپاکی‌ها و بدی‌ها و استقبال از سالی نو و پر از خیر و برکت بود.

۲. عبور از تاریکی به روشنایی

چهارشنبه‌سوری به عنوان جشنی برای بدرود گفتن به زمستان و ورود به بهار، در فلسفه‌ی کهن ایرانی نشانگر پیروزی نور بر تاریکی است. روشن کردن آتش در این شب نمادی از از بین بردن پلیدی‌ها و فراهم کردن زمینه برای ورود نوروز است.

۳. دفع بلا و بدیمنی

در باورهای کهن، روزهای پایانی سال زمانی مناسب برای دور کردن بلا و بدبختی‌ها تلقی می‌شد. مراسم آتش‌افروزی و ایجاد سر و صدا با ترقه و کوزه‌شکنی ریشه در آیین‌های باستانی دارد که هدف آن دور کردن ارواح خبیث و بدیمنی‌های سال گذشته بود.

۴. پیوند اجتماعی و شادی جمعی

چهارشنبه‌سوری از گذشته‌های دور به عنوان جشنی همگانی برگزار می‌شده است. دور هم جمع شدن، پریدن از آتش، اجرای آیین‌هایی مانند فال‌گوش ایستادن، قاشق‌زنی و کوزه‌شکنی، همگی نشانه‌ای از همبستگی اجتماعی، همدلی و افزایش پیوندهای میان مردم بوده است.

۵. ارتباط با آیین‌های کهن ایرانی

برخی پژوهشگران معتقدند که ریشه‌های چهارشنبه‌سوری به جشن سوریکا در دوران اشکانیان و ساسانیان بازمی‌گردد که در آن آتش را نمادی از زندگی و پایداری در برابر تاریکی می‌دانستند. همچنین ارتباط این جشن با جشن‌های زرتشتی مانند سده نیز دیده می‌شود که در آن آتش نقش محوری داشت.

چهارشنبه سوری و نحوست چهارشنبه در میان عرب‌ها

انتخاب روز چهارشنبه برای این جشن احتمالاً به تأثیر فرهنگ عربی و باور به نحوست این روز از سوی فاتحان عرب بازمی‌گردد. یکی دیگر از فرض‌ها این است که چهارشنبه‌سوری به‌نوعی دگرگونی از جشن سده باشد، هرچند این دیدگاه طبق نظر نویسندگان دانشنامهٔ جهان اسلام بعید به نظر می‌رسد.

در اولین اشاره به “شب سوری” که در قرن چهارم در تاریخ بخارا آمده است، هیچ‌گونه اشاره‌ای به چهارشنبه وجود ندارد، اما از عبارت «عادت قدیم» استفاده شده که سابقه دیرینه این جشن را نشان می‌دهد. در این متن آمده است:

«و چون امیر منصور بن نوح به فرمانروایی رسید، در ماه شوال سال سیصد و پنجاه، به جوی مولیان فرمان داد تا سرای را دوباره بازسازی کنند و آنچه را که آسیب دیده بود، به بهترین شکل ترمیم کنند. سپس امیر در سرای نشست و هنوز سال تمام نشده بود که در شب سوری، مطابق عادت قدیم، آتشی بزرگ افروختند. بخشی از آن آتش به راه افتاد و سقف سرای را گرفت و سرانجام تمام سرای سوخت.»

• پیشنهاد خواندنی: کیش برم یا استانبول؟ مقایسه مقاصد سفر

بلیط هواپیما داخلی بلیط هواپیما خارجی

عبور سیاوش از آتش و چهارشنبه سوری

برخی معتقدند برافروختن آتش در این شب، یادآور سنت اعلام سال نو با روشن کردن آتش بر بام‌هاست و پریدن از روی آتش نمادی از عبور سیاوش از آتش به شمار می‌رود. همچنین، به‌دلیل صحبت‌هایی دربارهٔ نحوست روز چهارشنبه، احتمال دارد جشن چهارشنبه‌سوری در دوران اولیهٔ اسلامی شکل گرفته باشد.

گفته شده چهارشنبه‌سوری برای بزرگداشت قیام مختار ثقفی در کوفه علیه قاتلان حسین بن علی در سال ۶۶ هجری برگزار می‌شود. این قیام در روز چهارشنبه آغاز شده بود و یاران مختار برای اعلام قیامشان آتش بر بام‌ها افروختند.

برخی هم معتقدند آتش افروزی در این شب، نشانهٔ پیروزی مختار بر قاتلان حسین بن علی است. هرچند این نظریه شواهد تاریخی ندارد.

• پیشنهاد خواندنی: راهنمای سفر ارزان به کیش

همچنین، گزارش‌هایی از ابومسلم خراسانی وجود دارد که طبق آن به پیروانش دستور داده بود تا برای آغاز قیامشان در خراسان، آتش بر بام‌های خود روشن کنند. طبق گفتهٔ ابوریحان بیرونی، هرمزد یکم، شاهنشاه ساسانی، دستور داده بود که در نوروز مکان‌های مهم با آتش پاکسازی شوند؛ زیرا او معتقد بود در هوا عناصر ناسالم وجود دارند.

ریشه غیرآیینی چهارشنبه سوری

یک ریشه‌ غیرآیینی برای جشن چهارشنبه‌سوری هم وجود دارد. افروختن آتش در گذشته برای پاکسازی و از بین بردن آلودگی‌ها استفاده می‌شد، ممکن است چهارشنبه سوری، بخشی از آداب نظافت عمومی پیش از آغاز سال نو بوده باشد.

جالب است بدانید شکستن و دور انداختن کوزه‌های قدیمی از رسوم رایج در چهارشنبه‌سوری بوده است.  اگرچه شباهت‌هایی میان جشن چهارشنبه‌سوری و جشن آخرین چهارشنبه در هند و پاکستان وجود دارد، بعید به نظر می‌رسد این جشن نتیجهٔ فشارهای دینی علمای مسلمان باشد.

شواهد تاریخی نشان می‌دهد حتی در دوران صفوی، در زمان اقتدار کامل علمای شیعه، این جشن به‌طور علنی برگزار می‌شده است. بنابراین، نمی‌توان گفت این مراسم به‌طور کامل ممنوع شده باشد.

• بیشتر بخوانید:راهنمای بازدید از بام تهران

درخواست ویزا

چهارشنبه سوری در آیین زرتشتی

این جشن در دوران پیش از اسلام در ایران به تاریخ خاصی تعلق نداشت و اغلب در اواخر زمستان برگزار می‌شد، زمانی که زمین به‌تدریج به سمت گرم‌تر شدن می‌رفت. اما پس از ورود اسلام و حمله اعراب، این جشن به آخرین چهارشنبه سال منتقل شد؛ چرا که چهارشنبه در نظر اعراب روزی نحس و بدشگون به شمار می‌رفت.

در حقیقت، چهارشنبه به‌خودی‌خود نزد عرب‌ها نحس نبود. عرب‌ها در دوران پیش از اسلام، ارتباط نزدیکی با ایرانیان داشتند و بخشی از ایران باستان به شمار می‌رفتند، پس بسیاری از رسوم و باورهای آن‌ها با باورهای ایرانی شباهت داشتند.

همچنین، قبایل عربی مانند بنی تمیم و دیگر گروه‌ها پیش از اسلام زرتشتی بودند و نام‌های ایرانی مانند «دختنوس» (دخترنوش)، «زراره»، «بسطام» و «ویستهم» در میان عرب‌ها رایج بوده است.

ارتباط چهارشنبه سوری با آیین زرتشتی

کتایون مزداپور، پژوهشگر و نویسنده زرتشتی، در خصوص ارتباط چهارشنبه‌ سوری با آیین زرتشتی چنین می‌گوید: «جشن‌ها و آیین‌های ایرانی به تمامی ایرانیان تعلق دارند و بسیاری از آن‌ها به دوران پیش از مهاجرت آریایی‌ها به این سرزمین بازمی‌گردند و حتی برخی از این مراسم‌ مانند چهارشنبه‌سوری به هیچ‌وجه ربطی به زرتشتیان نداشته‌اند.»

بااین‌حال، برخی از مخالفان این دیدگاه معتقدند اگر چهارشنبه‌سوری را جشنی متعلق به پیش از اسلام و ایران کهن بدانیم، با 2 مشکل روبه‌رو می‌شویم:

• اولاً: ایرانیان پیش از اسلام هفته نداشتند و هر روز را به نام خاصی می‌خواندند.
• دوم: بی‌احترامی به آتش و پریدن از روی آن با اصول آیین زرتشتی تطابق ندارد.

البته برخی توضیحات در این زمینه هم وجود دارد، مانند اینکه نام‌گذاری روزهای خاص (همچون روز اول، هشتم، پانزدهم و بیست‌وسوم ماه) به نام خداوند (اورمزد و دی) نشان می‌دهد در آن دوران، سیستم‌هایی مشابه به هفته وجود داشته است و روزهایی برای استراحت و دست کشیدن از کار اختصاص داده می‌شد.

علاوه بر این، هفته به شکلی که امروز می‌شناسیم و به‌ویژه نوع رایج آن در سطح جهانی، ریشه‌ای مانوی (واژه مانَوی به آیین مانوی و پیروان آن اشاره دارد که از نام مانی (حدود ۲۱۶–۲۷۶ میلادی)، بنیان‌گذار این دین گرفته شده است) دارد که به نوعی از فرهنگ ایرانیان آمده است.

از آنجا که هنوز در برخی نقاط ایران، مانند خراسان جنوبی، سنت برپایی آتش بر بام‌ها در شب چهارشنبه‌سوری باقی مانده، این امر نشان می‌دهد این جشن ریشه‌هایی در ایران باستان دارد، هرچند در دوره میانه و اسلامی، احتمالاً تحت تأثیر قیام‌هایی مانند قیام ابومسلم، تغییراتی پیدا کرده است.

• پیشنهاد خواندنی:‌ راهنمای سفر ارزان به شیراز

مراسم چهارشنبه سوری در ایران چگونه است؟

چهارشنبه ‌سوری در نقاط مختلف ایران با جشن‌ها و سنت‌های گوناگونی برگزار می‌شود که شباهت‌های زیادی به یکدیگر دارند. ازجمله مهم‌ترین این آداب، جمع‌آوری شاخه‌های خشک، خار و سایر مواد قابل سوختن و برپا کردن آتش است.

با این ‌حال، در برخی دوره‌ها و مکان‌ها، رسوم دیگری مانند گرفتن فال، شکستن کوزه و مراسم بخت‌گشایی هم رایج بوده است.

1. آتش‌بازی در چهارشنبه سوری

ویژگی اصلی چهارشنبه‌سوری، افروختن آتش و پریدن از روی آن در آخرین چهارشنبه سال خورشیدی است. یک یا دو روز پیش از این مراسم، مردم برای جمع‌آوری هیزم، شاخه‌های خشک و مواد سوختنی دیگر به اطراف شهر می‌روند.

این مواد اغلب از ضایعات کشاورزی همان منطقه تأمین می‌شود؛ مثل برگ‌های خرما در خور یا ساقه‌های برنج در گیلان. آتش‌ها معمولاً در مکان‌هایی مانند پشت‌بام، حیاط خانه‌ها، میدان‌های روستا یا خیابان‌های شهر روشن می‌شوند.

اغلب کومه‌های آتش به تعداد فرد (یک، سه، پنج یا هفت) و با فاصله‌هایی چند متری از هم چیده می‌شوند.

زمان آتش‌افروزی هم هنگام غروب آفتاب یا بعد از آن است و در این زمان، افراد از روی آتش می‌پرند و اغلب با خواندن جمله‌هایی مانند «سرخی تو از من، زردی من از تو» به امید رهایی از بیماری و مشکلات در سال آینده، از روی آتش می‌گذرند. پس از پایان مراسم، آتش به‌طور طبیعی خاموش می‌شود یا آن را با آب می‌پوشانند.

آتش‌بازی در خراسان

در برخی روستاهای خراسان، هنگام پریدن از آتش، این شعر خوانده می‌شود: «آلا به‌در بلا به‌در، دزدخیزا از دها به‌در»، با این نیت که از شر بیماری، بلا و دزدان در امان باشند.

اگر مراسم در حیاط خانه انجام گیرد، یکی از اعضای خانواده، اغلب دختربچه‌ای، خاکستر آتش را به چهارراهی مخصوص انباشت خاکسترها می‌برد. هنگام بازگشت به خانه، در می‌زند و اهالی خانه می‌پرسند «کیست؟»، او پاسخ می‌دهد «منم»، می‌پرسند «از کجا می‌آیی؟» و او می‌گوید «از عروسی» و سپس می‌پرسند: «چه آورده‌ای؟» و او می‌گوید «سلامتی» و در را به روی او باز می‌کنند.

آتش بازی و چهارشنبه سوری در کردستان

بر اساس گزارش‌های مختلف، در شب چهارشنبه‌سوری در کردستان، برخی افراد آتش نمی‌افروزند و این آیین را در نوروز برگزار می‌کنند. اما در گزارش‌های جدیدتر، بیان شده است مردم کرد در شب چهارشنبه‌سوری آتش روشن می‌کنند و خاکستر آن را در یک کوزه شکسته جمع‌آوری و به یک خرابه می‌ریزند.

چهارشنبه سوری و آتش بازی ارمنی‌ها

آیین مشابهی را ارمنی‌ها با نام «درندز» در ۱۴ فوریه اجرا می‌کند که شامل پریدن از روی آتش می‌شود. همچنین، تا پیش از سال ۱۳۰۰، مردم در این شب تیراندازی هوایی می‌کردند، اما پس از ممنوع‌شدن نگهداری اسلحه، ترقه‌بازی جایگزین تیراندازی شد.

2. کوزه شکستن در چهارشنبه سوری

در بسیاری از شهرهای ایران، پس از پریدن از روی آتش، مردم به شکستن کوزه‌ها می‌پردازند. احتمالاً این آیین از یک باور قدیمی خرافی نشئت گرفته است که براساس آن کوزه، نماد جذب بدیمنی محسوب می‌شود و با شکستن آن، این بدیمنی‌ها از بین می‌روند.

کوزه شکستن در تهران و مراسم چهارشنبه سوری

این رسم در شهرهای گوناگون با تفاوت‌های جزئی اجرا می‌شود. به‌طور مثال، در تهران، مردم معمولاً یک یا چند سکه را در کوزه می‌اندازند و از بالای بام یا در گذشته از بالای نقاره‌خانه، آن را به پایین پرتاب می‌کنند تا شکسته شود.

کوزه‌شکنی در خراسان و شب چهارشنبه سوری

در خراسان علاوه بر سکه، مقداری زغال و نمک هم درون کوزه قرار می‌دهند و پیش از پرتاب، کوزه را به دور سر خود می‌چرخانند. در این منطقه، هنگام شکستن کوزه، عباراتی مانند «درد و بلای خَنِه رِ، رِختَم به توی کوچه» خوانده می‌شود.

مراسم کوزه شکستن در اراک و آشتیان

در اراک و آشتیان، دانه‌های جو را در کوزه می‌ریزند. در شرق و جنوب ‌شرق ایران، اغلب به‌جای کوزه‌های نو، کوزه‌های کهنه و استفاده شده، شکسته می‌شوند.

این سنت ممکن است ریشه‌ای بهداشتی هم داشته باشد. ایرانیان قدیم معتقد بودند که ظروف سفالی نباید بیش از یک سال در خانه نگه داشته شوند؛ چرا که این ظروف لعاب ندارند و شستشوی آن‌ها دشوار است.

پس از گذشت یک سال، این ظروف ممکن بود آلوده و غیربهداشتی شوند؛ بنابراین، آن‌ها باید شکسته و دور انداخته می‌شدند.

3. فال‌گرفتن در شب چهارشنبه سوری

یکی از روش‌های رایج فال گرفتن در شب چهارشنبه‌سوری، استفاده از بولونی است. بولونی، کوزه‌ای دهانه‌گشاد و کوچک بوده که در گذشته برای نگهداری ترشی، مربا و ادویه به کار می‌رفت. فال‌گرفتن با کمک بولونی بیشتر جنبه سرگرمی و تفریح داشته است.

برای این کار، گروهی از جوانان دور هم جمع می‌شوند و هر یک چیزی از خود را به‌طور مخفیانه داخل بولونی می‌اندازند. همچنین، اشعاری روی کاغذ می‌نویسند و درون کوزه می‌گذارند.

سپس دختربچه‌ای دست خود را داخل بولونی می‌برد، شعری را بیرون می‌آورد و می‌خواند. بعد چیزی را از بولونی بیرون می‌آورد که نشان می‌دهد آن شعر مخصوص صاحب آن وسیله بوده است.

فال‌گرفتن در اصفهان و شب چهارشنبه سوری

در اصفهان، به‌جای اشعار، یک سرمه‌دان و آینه کوچک هم به داخل بولونی انداخته می‌شود و برای فال گرفتن از دیوان حافظ استفاده می‌کنند.

فال‌گوش؛ نوعی از فال‌گرفتن در شب چهارشنبه سوری

در چهارشنبه‌سوری، فال‌گوش هم نوعی از فال‌ گرفتن است. در این روش، دختران جوان ابتدا نیت می‌کنند. سپس پشت دیواری می‌ایستند تا به سخنان رهگذران گوش دهند. سپس با تفسیر این سخنان، پاسخی به نیت خود می‌دهند.

سعید نفیسی، تاریخ‌نگار و پژوهشگر مشهور ایرانی، بیان کرده است که در دوران او، در زنجان نوع دیگری از فال گرفتن مرسوم بود. در این روش، جوانان طنابی را از دودکش خانه‌ها عبور می‌دهند و از صاحبخانه می‌خواهند اولین چیزی را که دم دست دارد به طناب ببندد.

شیئی که به طناب وصل می‌شد را فال خود می‌دانستند؛ برای مثال، اگر شیرینی بود، آن را به شیرین کامی، تعبیر می‌کردند.

4. قاشق‌زنی

در این رسم، دختران و حتی پسران جوان چادری بر سر می‌گذارند تا شناسایی نشوند و به خانه‌های همسایگان و دوستان خود می‌روند. صاحبخانه با شنیدن صدای قاشق‌هایی که در اثر برخورد به کاسه‌ها صدا ایجاد می‌کنند، به درب خانه می‌آید و به کاسه‌های آنان شیرینی، آجیل چهارشنبه‌سوری، شکلات، نقل و گاهی پول می‌ریزد.

ریشه آیین قاشق‌زنی

اغلب افراد معتقدند آیین قاشق‌زنی از این عقیده نشئت گرفته است که ارواح نیک درگذشتگان در پایان سال به میان زندگان بازمی‌گردند و به شکل افرادی با صورتی پوشیده به خانه بازماندگان سر می‌زنند و مردم برای یادبود و برکت به آنان هدیه می‌دهند.

در «زند اوستا» آمده است که در 5 روز آخر سال تا 5 فروردین، ارواح از دوزخ آزاد می‌شوند و به دنیا می‌آیند. قاشق‌زنی نمادی از استفادۀ ارواح از زبان بدن به‌جای گفتار است.

5. پختن آش بیمار یا آش زین‌العابدین بیمار در شب چهارشنبه سوری

همچنین، سعید نفیسی به پختن آشی به نام «آش بیمار» یا «آش زین‌العابدین بیمار» در شب چهارشنبه‌سوری اشاره کرده است که پخت آن به نیت شفای بیماری در خانه انجام می‌گرفت.

نحوه جمع‌آوری مواد برای این آش شبیه به مراسم قاشق‌زنی بوده است. فردی که قصد پختن آش را داشت، ظرف مسینی برمی‌داشت و به در خانه همسایگان می‌رفت و با قاشق به ظرف می‌زد.

با این کار، بدون اینکه فردی او را بشناسد، از همسایگان درخواست می‌کرد چیزی برای پختن آش، مقداری پول یا حتی آرد یا حبوبات در ظرف بریزند. هر آنچه در ظرف ریخته می‌شد، برای پخت آش استفاده می‌شد و هر چه اضافه می‌ماند، به فقیران می‌دادند. مردم باور داشتند این آش خاصیت شفادهندگی دارد.

در خراسان هم مراسم مشابهی اجرا می‌شد، با این تفاوت که نیازی به پختن آش نبود و می‌شد هر نوع غذایی با آن تهیه کرد. همچنین، در خراسان، اگر صاحبخانه بیمار داشت یا کسی از اعضای خانه در سفر بود، با گفتن «سفری داریم» یا «ناخوش داریم» از دادن مواد غذایی خودداری می‌کردند؛ زیرا آن را باعث نحوست می‌دانستند.

6. گره‌گشایی و بخت‌گشایی

به گفته سعید نفیسی، یکی از رسوم چهارشنبه‌سوری برای گشایش مشکلات، این است که فردی گوشه‌ای از لباس یا چارقد خود را گره می‌زند و از نخستین عابر می‌خواهد تا گره را باز کند.

در برخی مواقع از قفل کوچکی استفاده می‌شود که کلید آن را به عابر می‌دهند تا آن را باز کند. این رسم به نیت گشایش و حل مشکلات انجام می‌گیرد. در برخی شهرها، دختران آینه کوچکی با خود دارند و پس از باز شدن گره یا قفل، خود را در آینه می‌بینند و می‌خندند و سپس با انرژی و روحیه‌ای شاد به خانه برمی‌گردند.

در برخی مناطق، دختران پیش از بازگشت به خانه، از رهگذران سؤالات ساده‌ای می‌پرسیدند (مثل اینکه فلان خیابان کجاست؟) و معتقد بودند داماد آینده آن‌ها از همان هم‌صنف یا همکار آن رهگذر خواهد بود.

همچنین، نفیسی بیان می‌کند در زنجان دختران دم بخت 7 گره به لباس خود می‌زدند و به آب‌انبار می‌رفتند تا پسربچه‌ای این گره‌ها را باز کند.

در خراسان، دختران دم بخت با کوزه و قیچی به کنار جوی می‌رفتند، پس از پر کردن کوزه از آب، یکی از همراهان دو انگشت شست آنان را با نخ می‌بست و پنهان می‌شد تا عابری از راه برسد و با قیچی نخ را ببرد و بگوید: «بستگی بختت را بریدم»

سپس دختر با کوزه آب به خانه بازمی‌گشت و پس از 7 بار چرخیدن به دور حیاط خانه می‌گفت: «بختم باز شد»

در تهران قدیم، توپ مروارید که توپ جنگی بزرگ بود، در میدان ارگ قرار داشت. دختران دم بخت یا افرادی حاجتمند از صفه میدان بالا می‌رفتند، سپس در کنار آن می‌نشستند و از زیر توپ عبور می‌کردند. مراسم مشابهی هم در شیراز و تبریز برگزار می‌شد.

در گذشته که دکان‌های کوزه‌گری در شهرها رایج بود، رسم دیگری برای بخت‌گشایی وجود داشت. طبق این رسم، دختران با 7 گردو به دکان کوزه‌گری سری می‌زدند و روی چرخ کوزه‌گری می‌نشستند. آن‌ها 7 دور می‌چرخیدند و یکی از گردوها را در هر دور می‌شکستند.

یکی دیگر از رسوم چهارشنبه ‌سوری که نفیسی از آن یاد کرده است، ریختن آب دباغ‌خانه بر سر است. این کار به نیت گشایش و تسهیل امور انجام می‌گرفت. در کردستان، دختران برای پر کردن ظرف آب به اطراف دباغ‌خانه می‌روند و پیش از این کار، یک زرده تخم‌مرغ می‌خورند.

7. شال اندازی

یکی از رسوم قدیمی چهارشنبه‌سوری، آیین شال‌اندازی است. شال‌اندازی در بسیاری از روستاها و شهرهای ایران، به‌ویژه در همدان و زنجان، رواج دارد. در این سنت، جوانان تعدادی دستمال ابریشمی یا حریر را به یکدیگر گره می‌زنند و از این طریق یک طناب رنگارنگ بلند می‌سازند.

سپس این طناب را از طریق پلکان یا دیوارها به داخل خانه می‌فرستند و یک سر آن را در دست خود، روی بام نگه می‌دارند. برای جلب‌توجه صاحبخانه، چند سرفه بلند می‌کنند تا او متوجه ورودشان شود.

صاحبخانه که منتظر دریافت چنین شال‌هایی است، به‌محض دیدن طناب رنگی، هدیه‌ای را که از پیش آماده کرده، در گوشه شال قرار می‌دهد و آن را با گره‌ای محکم می‌بندد.

سپس با یک تکان ملایم به شال، صاحب شال را از آماده شدن هدیه مطلع می‌کند. پس ‌از آن، شال‌انداز طناب را بالا می‌کشد و هدیه‌ای که در شال است را به‌عنوان فال و هدیه چهارشنبه‌سوری به حساب می‌آورد.

هدیه‌ها ممکن است شامل نان (نماد برکت و رزق)، شیرینی (نشان‌دهنده شادی و لذت زندگی)، انار (به معنای افزایش نسل در آینده)، گردو (نشانه طول عمر)، بادام و فندق (نشانه استقامت و تحمل در برابر سختی‌ها)، کشمش (نماد پرباری و بارش فراوان در سال جدید) و سکه نقره (به معنای خوشبختی و آینده‌ای روشن) باشد.

در برخی مناطق، این مراسم، نوعی خواستگاری غیرمستقیم هم محسوب می‌شود؛ بدین ترتیب پسری که قصد ازدواج با دختری را دارد، از این روش برای دریافت پاسخ او استفاده می‌کند.

• بیشتر بخوانید: انتخاب بهترین ایرلاین برای سفر

خوراکی‌های مخصوص شب چهارشنبه سوری

سعید نفیسی همچنین در توصیف خوراکی‌های ویژه چهارشنبه‌سوری به آجیل مشکل‌گشا یا آجیل نذری اشاره می‌کند. اگرچه این رسم جزو آداب اصلی چهارشنبه‌سوری نیست، افرادی معتقدند در این شب این آجیل‌ها خورده می‌شود.

در خراسان، آجیل مخصوص چهارشنبه‌سوری وجود دارد که بدون نمک است و خوردن آن را خوش‌یمن می‌دانند. در کردستان هم معمول است کنجد، گندم، نخود و عدس را بو می‌دهند و مصرف می‌کنند.

خراسانی‌ها برای شب چهارشنبه‌سوری غذایی به اسم «چهار رنگ‌ پلو» دارند که شامل رشته‌پلو، عدس‌پلو، زرشک‌پلو و ماش‌پلو می‌شود.

چهارشنبه سوری 2025

جشن چهارشنبه سوری 2025 در آخرین شب چهارشنبه و پیش از عید نوروز (28 اسفند 1403) برگزار می‌شود و مطابق تاریخ میلادی، برابر با 18 مارچ 2025 است.

چهارشنبه سوری کجا بریم؟

شاید این سؤال شما هم باشد که چهارشنبه سوری کجا بریم؟ تهران همیشه چهارشنبه سوری پر هیجانی دارد! برای برگزاری جشن چهارشنبه‌سوری امسال در تهران، چندین انتخاب جذاب پیش روی شماست که می‌توانید یکی از آن‌ها را انتخاب کنید:

1. پارک‌های تهران: اگر به فضای باز علاقه دارید و دوست دارید جشن چهارشنبه سوری را در دل طبیعت بگذرانید، تهران پارک‌های وسیع و زیبایی دارد که در شب چهارشنبه سوری گزینه‌های خوبی هستند. از جمله پارک‌های مناسب می‌توان به پارک لاله، پارک چیتگر، پارک ملت و پارک لویزان اشاره کرد.

البته در این شب به دلیل استفاده از مواد محترقه، ممکن است این مکان‌ها شلوغ و پر سر و صدا باشند، پس باید آمادگی مواجهه با این شرایط را داشته باشید.

2. تورهای گردشگری: اگر به دنبال تجربه‌ای متفاوت هستید و نمی‌خواهید جشن چهارشنبه سوری را در تهران بگذرانید، می‌توانید با تورهای یک‌روزه به مناطق خوش آب‌وهوا و ییلاقی اطراف تهران مانند فشم، میگون یا مناطقی در شمال و جنوب تهران همراه شوید.

این تورها به‌طور ویژه برای شب چهارشنبه سوری برنامه‌ریزی شده‌اند و شما را در جوی متفاوت و خوشایند قرار می‌دهند.

3. رستوران‌های تهران: اگر علاقه دارید جشن چهارشنبه سوری را همراه با لذت بردن از غذاهای خوشمزه و موسیقی زنده بگذرانید، برخی از رستوران‌های معروف تهران مانند فرحزاد، دربند و درکه به‌طور ویژه جشن‌های چهارشنبه سوری را برگزار می‌کنند. این مکان‌ها می‌توانند تجربه‌ای متفاوت و شاد برای شما به ارمغان بیاورند.

شما می‌توانید به بهترین کافه های تهران سری بزنید و چهارشنبه سوری را در این کافه‌ها جشن بگیرید.

4. لواسان و کردان: اگر قصد دارید جشن چهارشنبه سوری را به شکل لوکس و خاص برگزار کنید، می‌توانید به یکی از ویلاهای زیبا و مجهز لواسان یا کردان بروید و در کنار دوستان یا خانواده لحظات بی‌نظیری داشته باشید. این مناطق ییلاقی با امکانات عالی برای برگزاری جشن‌های خصوصی بسیار مناسب هستند.

5. میگون و فشم: اگر به دنبال آرامش و هوای سرد و کوهستانی هستید، میگون و فشم در شمال شرق تهران می‌توانند گزینه‌هایی عالی برای شما باشند. این مناطق ییلاقی علاوه بر زیبایی‌های طبیعی، به شما این امکان را می‌دهند که جشن چهارشنبه سوری را در فضای داخلی ویلا یا خانه‌های بوم‌گردی برگزار کنید.

در نهایت، انتخاب مکان مناسب برای جشن چهارشنبه سوری به ترجیحات شخصی شما بستگی دارد. اگر به دنبال یک جشن آرام و به دور از هیاهو هستید، می‌توانید یکی از مناطق ییلاقی مانند میگون یا لواسان را انتخاب کنید، اما اگر دوست دارید فضای پر از شور و هیجان را تجربه کنید، پارک‌های تهران یا رستوران‌های شلوغ‌تر می‌توانند گزینه‌های بهتری باشند.

• بیشتر بخوانید: لیست بهترین غذاهای ترکیه

سفری به یادماندنی به مکان‌های دیدنی با نوین تراول

جشن چهارشنبه سوری را در کدام شهر سپری می‌کنید؟ این آیین ایرانی سال‌هاست که در مناطق مختلف برگزار می‌شود و نوید آمدن بهار را به همراه دارد. شما می‌توانید با خرید بلیط هواپیما خارجی یا پروازهای داخلی از سایت نوین تراول سفر خود را آغاز کنید.

نوین تراول با ارائه بهترین خدمات در کنارتان است. همچنین، یادتان باشد کشورهای بدون ویزا برای ایرانیان می‌توانند انتخابی راحت‌تر محسوب شوند و فرایند سفر را برای شما آسان‌تر کنند.

همین حالا با خرید بلیط هواپیما می‌توانید سفری رویایی به بهترین جاذبه‌های گردشگری جهان داشته باشید.

چهارشنبه سوری؛ جشنی ایرانی و نویدبخش بهار!

در این مطلب از مجله گردشگری نوین تراول به بررسی فلسفه چهارشنبه سوری و بیان جالب ترین رسم های چهارشنبه سوری در ایران پرداختیم. همچنین، بهترین مکان‌ها در تهران را برای جشن چهارشنبه سوری معرفی کردیم و به این سؤال پاسخ دادیم که چهارشنبه سوری کجا بریم.

چهارشنبه سوری ازجمله جشن‌های کهن در ایران است که آمدن بهار را یادآوری می‌کند. ایرانیان در شب چهارشنبه سوری با روش‌های مختلف مانند کوزه شکنی، پخت غذاهای چهارشنبه سوری، قاشق زنی، بخت‌گشایی و شال اندازی تلاش می‌کنند این روز را جشن بگیرند. شما در کدام شهر ایران هستید و جشن چهارشنبه سوری را چگونه برگزار می‌کنید؟

سوالات پرتکرار