میدان نقش جهان از جاهای دیدنی اصفهان، در شمار شاهکارهای معماری ایرانی، یکی از مشهورترین و پرجاذبه‌ترین مکان‌های گردشگری در ایران و جهان است. این میدان عظیم با نام‌های میدان شاه و میدان امام هم شهرت دارد و در قلب تاریخی‌ترین بخش شهر اصفهان واقع شده است.

میدان نقش جهان به دلیل زیبایی و شکوه خود، همواره محلی برای دیدار گردشگران از سرتاسر دنیا بوده است. با مجله گردشگری نوین تراول همراه باشید تا با میدان نقش جهان اصفهان بیشتر آشنا شوید.

قلب تپنده تاریخ و فرهنگ ایران؛ میدان نقش جهان!

میدان نقش جهان، میراث جهانی یونسکو به شمار می‌رود، اهمیت فرهنگی بی‌نظیری دارد و نام آن در سال 1979 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

از زمان ساخت در دوران صفویه تا به امروز، این میدان همواره محلی برای برگزاری مراسم‌ها، جشن‌ها و رویدادهای فرهنگی و اجتماعی بوده است. میدان نقش جهان در حقیقت، قلب تپنده تاریخ و فرهنگ ایران به شمار می‌رود.

• بیشتر بخوانید: استعلام ممنوع الخروجی؛ راهنمای کامل

بلیط هواپیما تهران اصفهان بلیط هواپیما اصفهان تهران

تاریخچه و تحول میدان

در این بخش می‌خواهیم به بررسی تاریخچه و تحولات میدان نقش جهان بپردازیم.

1. باغ نقش جهان پیش از صفویه

پیش از انتخاب شهر اصفهان با عنوان «پایتخت صفویه»، در محل فعلی میدان نقش جهان، باغی وسیع به نام «نقش جهان» وجود داشت. این باغ محل استقرار کاخ‌ها و ساختمان‌های دولتی دوران تیموریان و آق‌قویونلوها بود.

در آن زمان، بخش خاصی از باغ با نام «در کوشک» معروف بود و در ضلع غربی میدان کنونی و محل کاخ عالی‌قاپو قرار داشت.

2. میدان کوشک در دوران سلجوقیان

در دوران سلجوقیان، بخشی از باغ نقش جهان با نام میدان «کوشک» معروف بود. در این میدان، رویدادهایی چون دستگیری برکیارق به دستور برادرش محمود اتفاق افتاد. همچنین، میدان کوشک، مکان اعدام محکومان و برگزاری برخی مراسم رسمی مانند جشن نوروز هم به شمار می‌رفت.

• بیشتر بخوانید: فاصله تهران تا شیراز

3. تغییرات دوران شاه‌عباس اول

از آغاز سلطنت شاه‌عباس اول، سطح میدان به‌طور گسترده‌تری به‌صورت مسطح درآمد و مراسم‌هایی چون چراغانی و آتش‌بازی در آن برگزار می‌شد. منابع تاریخی نشان می‌دهند ساخت بنای فعلی میدان در دوران شاه‌عباس اول و در سال ۱۰۱۱ قمری آغاز شده است.

استاد علی‌اکبر اصفهانی و استاد محمدرضا از جمله معمارانی بودند که طرح میدان را ایجاد کردند و به شکل کنونی ساختند. نام این معماران بر سردر بناهای پیرامون میدان حک شده است.

بلیط هواپیما مشهد اصفهان بلیط هواپیما تبریز اصفهان

طراحی میدان نقش جهان و الگوهای آن

طرح میدان نقش جهان، بر اساس میدان قدیمی «عتیق» اصفهان طراحی شد. این نوع طراحی میدان که با نام «میدان ایرانی» شناخته می‌شود، ترکیبی از بازار، مرکز حکومتی و محل مذهبی (مسجد) است.

نمونه‌های مشابه این طراحی در دیگر شهرهای ایران همچون یزد (میدان امیرچخماق)، قزوین (میدان شاه) و تبریز (میدان صاحب آباد) هم وجود دارد.

• بیشتر بخوانید: نقشه مترو اصفهان: راهنمای خطوط و ایستگاه‌های مترو

5. تاریخ اتمام ساخت میدان

شعر معروف «فکر تاریخ کرد واهب و گفت/ شد در کعبه در صفاهان باز» با محاسبه حروف ابجد، تاریخ اتمام ساخت میدان را معادل ۱۰۴۶ قمری (۱۰۱۵ شمسی) و ۱۶۳۶ میلادی نشان می‌دهد.

در دوران صفویه، میدان نقش جهان همچنان فعال بود، اما در دوران شاه سلیمان و شاه سلطان حسین، به‌تدریج از رسیدگی به آن کاسته شد. در زمان سلطنت شاه سلطان حسین، جوی‌های آب میدان به شکل راکد درآمدند و آخرین درختان کاشته‌شده به دستور شاه‌عباس هم خشک شدند.

• بیشتر بخوانید: موزه موسیقی اصفهان کجاست؟

6. دوران قاجار و بی‌توجهی به میدان نقش جهان

در دوره قاجار، مانند سایر بناهای تاریخی اصفهان، این میدان هم مورد غفلت قرار گرفت. در طول دوران آشفتگی‌های ایران، ازجمله حمله اشرف افغان و استقرار حکومت قاجاریه، بخشی از میدان تخریب شد. همچنین، عمارت نقاره‌خانه در دوران قاجار از بین رفت.

از زمان حکومت رضاشاه تا به امروز، کار مرمت و بازسازی این بناها به‌طور مستمر ادامه دارد.

بناهای تاریخی اطراف میدان نقش جهان و معماری بی‌نظیر

اطراف میدان نقش جهان، بناهای تاریخی دیدنی و گردشگری قرار دارند که هرکدام بخشی از تاریخ فرهنگی ایران را روایت می‌کنند.

در اطراف این میدان، بعضی از بزرگ‌ترین و شناخته‌شده‌ترین بناهای تاریخی اصفهان قرار دارند. در ضلع جنوبی میدان مسجد جامع عباسی یا مسجد شاه، در ضلع شرقی مسجد شیخ لطف‌الله، در ضلع غربی عمارت عالی‌قاپو و در ضلع شمالی سردر قیصریه واقع شده‌اند.

همچنین، چهار بازار بزرگ و مهم، اطراف میدان را احاطه کرده‌اند. در سال ۱۰۱۷ قمری، عایدات این چهار بازار وقف چهارده معصومین شد. با این ‌حال، ولی قلی شاملو در کتاب «قصص الخاقانی» ذکر کرده که شاه‌عباس در سال ۱۰۱۴، علاوه بر بازار اطراف میدان، کاروانسرای بزرگ آنجا، بنای قیصریه و حمام شاهی را به سادات مدینه وقف کرده بود.

این وقف به‌ویژه برای تأمین هزینه‌های ازدواج دختران و پسران سادات این شهر صورت گرفت. ترکیب فضای تجاری با بناهای مذهبی و حکومتی و وجود قدیمی‌ترین دروازه بازی چوگان جهان در مرکز میدان، از جمله ویژگی‌های معماری برجسته میدان نقش جهان است.

بلیط هواپیما کیش اصفهان بلیط هواپیما شیراز اصفهان

مسجد شاه

یکی از مهم‌ترین و معروف‌ترین مساجد دوره صفوی در ایران، مسجد شاه اصفهان است. ساخت این مسجد در سال ۱۰۲۰ هجری قمری آغاز شد و تزئینات نهایی آن در زمان شاه سلیمان، در سال ۱۰۴۷ ه‍.ق (معادل ۱۶۱۲ میلادی تا ۱۶۳۰ میلادی) به اتمام رسید.

معمار این بنا استاد علی‌اکبر اصفهانی بود و کتیبه‌های سر در مسجد به خط علیرضا عباسی نوشته شده‌اند. همچنین، کتیبه‌های دیگری به خط عبدالباقی تبریزی و محمدرضا امامی در قسمت‌های مختلف مسجد وجود دارد.

ارتفاع گنبد این مسجد ۵۲ متر، ارتفاع مناره‌های اصلی ۴۸ متر و مناره‌های ورودی ۴۲ متر است. از ویژگی‌های برجسته مسجد شاه می‌توان به کاشی‌کاری‌های زیبا و هنرمندانه، هماهنگی بین معماری مسجد و مناره‌های چهارگانه آن با میدان، تفاوت محور میدان با قبله و تصحیح آن در دهلیزهای ورودی و پدیده جالب بازتاب صدا در زیر گنبد اشاره کرد.

این مسجد در گذشته با نام‌های مختلفی از جمله مسجد مهدی، مسجد جامع، مسجد سلطانی، مسجد شاهی، جامع کبیر عباسی و مسجد شاه شناخته می‌شد و امروزه با نام مسجد امام معروف است.

سر در قیصریه

سردر قیصریه بنایی است که در ورودی اصلی بازار بزرگ اصفهان قرار دارد. این بنا در گذشته 3 طبقه داشت، اما اکنون دارای 2 طبقه است. طبقه سوم تخریب شد. البته این طبقه به نقاره‌خانه اختصاص داشت که در آن، صدای موسیقی برای اعلام اوقات روز پخش می‌شد. این سردر به بازار بزرگ اصفهان متصل است و در گذشته راه اصلی ارتباطی بازار به شمار می‌رفت.

سردر قیصریه شامل 4 در فرعی، 1 دروازه اصلی و یک حوض بود. حوض آن در دهه ۱۳۴۰ شمسی به یک باغچه تبدیل شد، اما اکنون دوباره به شکل اولیه خود بازسازی شده است. نامگذاری این بنا به دلیل شباهت آن به یکی از بناهای شهر قیصریه صورت گرفته است.

بر بالای سردر، نقاشی‌هایی از رضا عباسی دیده می‌شود. علاوه بر این، ناقوس دیر هرمز و ساعت متعلق به قلعه پرتغالی‌ها در جزیره هرمز (با قطر حدود ۸۰ سانتیمتر) پس از فتح این جزیره، به اصفهان منتقل شد و بر بالای این سردر قرار گرفت.

عالی قاپو

در ضلع غربی میدان نقش جهان، بنای باشکوه عالی‌قاپو، در 6 طبقه و با زیربنای حدود ۱۸۰۰ مترمربع ساخته شده است. ارتفاع کلی این کاخ از سطح میدان به ۳۴ متر می‌رسد و در هر طبقه آن، تزئینات هنری منحصربه‌فردی به چشم می‌خورد.

از ویژگی‌های برجسته این بنا می‌توان به خاصیت واکنش صوتی در ورودی، تالار پذیرایی باشکوه، تالار اصلی موسیقی و ۵۳ اتاق مختلف برای استفاده‌های گوناگون ازجمله اتاق‌های نشیمن، اتاق‌های جلسات، دولت‌خانه و مکان استقرار سفرا و مهمانان اشاره کرد.

همچنین، در پشت ساختمان عالی‌قاپو، یک پلکان مارپیچ وجود دارد که در گذشته از آن برای بالا رفتن و ادای اذان استفاده می‌شد. ساختار بنا بر پایه دیوارهای باربر و تیرها و ستون‌های چوبی قرار دارد. در حال حاضر، بسیاری از معماران در حال مرمت سقف رنگی این بنا هستند.

ریشه‌های معماری دوره تیموری در بنای عالی قاپو

برخی از کارشناسان مانند آندره گدار و لطف‌الله هنرفر بر اساس نظر اسکندربیک منشی (که در کتاب «عالم‌آرای عباسی» آمده) معتقدند این بنا دارای ریشه‌های تیموری است، درحالی‌که کارشناسانی مانند اوژنیو گالدیری به نظریه جدید بودن ساختار کل بنا اعتقاد دارند.

برای افزودن قداست به کاخ عالی‌قاپو، شاه‌عباس هنگام ساخت بنا از دری استفاده کرد که پیشتر در رواق مرقد علی نصب شده بود. این در به جای در جدید نصب شده در مدخل ورودی کاخ قرار گرفت.

در دوران سلطنت شاه‌عباس، در این باغ مکانی به نام بستخانه وجود داشت. در بستخانه، افراد بدهکار، محکومان و مجرمان می‌توانستند تا زمان تأمین هزینه‌های اقامت در آنجا از مجازات محفوظ بمانند.

در تاریخ ۳ آذر ۱۳۹۹، یک توپ جنگی باقی‌مانده از دوران صفویه، مقابل این بنا نصب شد.

مسجد شیخ لطف‌الله

مسجد شیخ لطف‌الله یکی از بناهای مهم اطراف میدان است که مسجد خصوصی شاه‌عباس بود و به دستور خود او احداث شد. این مسجد در شرق میدان قرار دارد و به‌طور ویژه، آن را برای استفاده شخصی شاه‌عباس طراحی کردند.

تامارا سون، محقق مشهور، این بنا را یکی از زیباترین ساختمان‌های مذهبی جهان می‌داند. در دوران قاجار، این مسجد به‌طور گسترده‌ای تخریب شد، اما آن را در دوره رضا شاه بازسازی کردند.

کاشی‌کاری کنونی مسجد شیخ لطف‌الله مربوط به سال ۱۳۱۵ شمسی است. گنبد مسجد شیخ لطف‌الله ارتفاعی معادل ۳۲ متر دارد و فرایند ساخت آن ۱۷ سال طول کشید.

برخلاف بسیاری از مساجد دوران صفوی، این مسجد صحن و مناره ندارد. سردر این مسجد با خط ثلث و به قلم علیرضا عباسی، خوشنویس معروف دوران صفویه، تزئین شده است.

جاذبه‌های گردشگری اصفهان و خرید صنایع ‌دستی

امروزه میدان نقش جهان هم اثر تاریخی برجسته و هم مرکز فرهنگی و تجاری به شمار می‌رود. حجره‌های دو طبقه‌ در اطراف میدان، محل عرضه صنایع ‌دستی اصیل اصفهان ازجمله قالی‌های دستباف، مینیاتورهای ایرانی و صنایع فلزی هستند.

این صنایع ‌دستی، نمادی از هنر و فرهنگ غنی ایران محسوب می‌شوند و به گردشگران این امکان را می‌دهند که یک یادگاری و سوغاتی ارزشمند از اصفهان، به خانه ببرند.

حفظ میراث فرهنگی و میدان نقش جهان اصفهان

اگرچه میدان نقش جهان از زمان ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو در سال 1979، تحت مراقبت‌های ویژه قرار دارد، اما در سال‌های اخیر تهدیداتی مثل ساخت برج‌های بلند و تغییرات ناخواسته در چشم‌انداز میدان مطرح شده است.

یکی از این چالش‌ها، ساخت برج جهان‌نما بود که نگرانی‌هایی را در مورد آسیب به منظر تاریخی میدان ایجاد کرد. اما پس از مداخلات یونسکو و مسئولان شهری، تصمیمات لازم گرفته شد و بخش‌هایی از برج مورد تخریب قرار گرفت تا منظر فرهنگی میدان حفظ شود.

نام‌شناسی میدان زیبای نقش جهان اصفهان

میدان نقش جهان، پس از ساخت، به نام «میدان شاه» شناخته می‌شد و با همین نام در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. اما امروزه در این فهرست با نام «میدان امام» شناخته می‌شود.

قبل از دوران صفوی، در این منطقه باغی به نام «نقش جهان» وجود داشت. در دوره شاه‌عباس دوم، به دلیل ازدحام بیش ‌از حد بازارهای اطراف و حضور فروشندگان متعدد، تصمیم به ساخت میدان جدیدی گرفته شد.

این میدان که نزدیک به میدان شاه و در پشت مسجد شیخ لطف‌الله قرار داشت، «میدان نو» نام گرفت. از آنجا که عمارت قدیمی در باغ نقش جهان همزمان با ساخت میدان جدید تخریب شد و مصالح آن در ساخت میدان نو به کار رفت، نام این میدان را «میدان نقش جهان» گذاشتند.

با گذشت زمان، هر دو میدان قدیمی (میدان کهنه و میدان نو) را تخریب کردند، در حالی‌که میدان شاه همچنان پابرجا باقی ماند. اگرچه میدان کهنه اخیراً بازسازی شده، اما میدان نو که از نظر زیبایی و جذابیت به پای دو میدان دیگر نمی‌رسید، به فراموشی سپرده شد.

جغرافیا و مشخصات

میدان نقش جهان یک میدان مستطیل شکل است که طول آن ۵۶۰ متر و عرض آن به ۱۶۰ متر می‌رسد. در اطراف میدان، دویست حجره 2 طبقه قرار دارد و علاوه بر آن، چهار بنای مهم شامل عالی‌قاپو، مسجد شاه (مسجد امام)، مسجد شیخ لطف‌الله و سردر قیصریه در چهار ضلع این میدان قرار دارند.

سفر به نصف جهان اصفهان زیبا با نوین تراول

همین حالا می‌توانید خرید بلیط هواپیما اصفهان را از سایت ۱۶۰۶ نوین تراول انجام دهید و به جاهای دیدنی اصفهان مثل میدان نقش جهان زیبا سری بزنید. نوین تراول برای خرید بلیط هواپیما داخلی و بلیط پرواز خارجی و انتخاب بهترین تورها در کنارتان است.

اگر به فرهنگ، معماری و هنر علاقه دارید، سفر به اصفهان را از دست ندهید!

پیشنهاد خواندنی در مجله گردشگری نوین تراول:

• بهترین جاهای دیدنی تهران که باید ببینید
• زیباترین جاهای دیدنی اهواز
• معرفی جاهای دیدنی چابهار
• جاذبه های گردشگری تبریز
• بهترین جاهای دیدنی یزد
• جاهای دیدنی گیلان
• جاهای دیدنی شیراز

میدان نقش جهان؛ بهشتی برای گردشگران

میدان نقش جهان هم به دلیل معماری بی‌نظیر و تاریخی خود جذاب است و هم فضایی فرهنگی و اجتماعی محسوب می‌شود که همچنان در قلب اصفهان می‌تپد. این میدان با داشتن مکان‌های دیدنی و آثار تاریخی فراوان، تجربه‌ای فراموش نشدنی برای گردشگران فراهم می‌کند.

اگر از علاقه‌مندان به تاریخ و معماری هستید یا می‌خواهید در دل فرهنگ ایرانی غوطه‌ور شوید، میدان نقش جهان مکانی است که باید به آن سر بزنید.

در نهایت، میدان نقش جهان با تمام ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود، همواره یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری ایران به شمار می‌رود و میزبان گردشگران و علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ ایران است.

• بیشتر بخوانید: با پاسپورت ایران به کدام کشورها بدون ویزا میتوان سفر کرد؟